Hızır İlyas Genç/ Balkayatv.com
***
Bir arkadaşım Türkiye’de sağlıklı gıda ürünleri pazarlayan bir firmanın bayisi olmamı teklif etti ve bu konuda ısrar etmeye başladı. Firma sağlıklı gıda ürünleri satıyor ve pazarlama yöntemi olarak da Network marketing sistemini kullanıyordu. Yani bir paket ürün alıyorsun ve firmanın bayisi oluyorsun, sonra başkasına satıyorsun ve o da senin alt bayin oluyor, onun ürün sattığı kişi de senin bayi zincirine ekleniyor. Malumunuz, halk arasında saadet zinciri olarak da bilinen pazarlama yöntemi; Network marketing…
Network marketing yönteminin yürürlükteki hukuk kurallarına uygun olduğu aşikardı. Zira piyasadaki onlarca firma yasal izinlerini alarak bu işi yapıyordu. Fakat bu işin dinen caiz olup olmadığını, yani İslam hukukuna uygun olup olmadığını sordum arkadaşa; o da pek bir şey bilmiyordu. İnternetteki siteleri araştırdık; pek tatmin edici bilgi bulamadık açıkçası… Sonuçta her işten para kazanabilirdik ama kazandığımız paranın helal olması önemliydi. Zira helal olmayan bir para kazanırsak bunun öteki Alemde hesabı çetin olabilirdi.
İki kafadar, İlahiyatçı Profesör olan hocamıza (Memuriyet nedeniyle ismini burada yazamıyoruz) sıkıntımızı anlattık. Network marketing yönteminin İslam’a göre caiz olup olmadığını ve bu işten kazanılacak paranın da helal olup olmadığını sorduk.
Sağolsun çok beyefendi kişiliğe sahip olan hoca bizimle yaklaşık bir saat ilgilendi ve konuyu detayları ile dinledikten sonra, cevabı 4 madde halinde açıkladı.
1. Satılan madde helal bir madde olacak ve içeriğinde dinen yasak olan domuz yağı ve benzeri maddeler olmayacak.
2. Satış esnasında hiç bir şekilde kandırma ve aldatma olmayacak.
3. Mal üzerine fahiş karlar yüklenmeyecek (Bazı network marketing firmaları 25 TL’lik demliği 625 TL’ye satıyor; bu tür firmalarda amaç ticaret ve network marketing değil, saadet zinziri oluşturmak)
4. Üst katmanlardaki bayilere çok kazanç verip alt katmanlardakileri ezmeyen bir sistem olacak. (Yani emeğin sömürülmesi önlenmiş olacak)
“Bu şartlar gerçekleştiği takdirde Network marketing bir pazarlama yöntemidir ve caizdir” şeklinde cevabını ve fetvasını açıklamış oldu hoca…
Biz de bunun üzerine işe başladık heyecanla. Fakat gelgelelim bir kaç ay geçip belli bir seviyeye gelinceye kadar farketmediğimiz bir “Ali Cengiz oyununu” tespit edince yetkililerden bu durumun düzeltilmesini rica ettik ısrarla… Tabi ki hiç bir şey düzeltilmedi! Çünkü anlaşılan sistem bu “ali cengiz oyunu” üzerinde hızla dönebiliyordu. Alicengiz oyunu olmasa kazançların hepsi helal olabilirdi ancak çarkın dönmesi oldukça yavaşlardı. Bu durumda, cepler istendiği hızla şişirilemezdi tabi ki…
Aslında satılan ürünler oldukça kaliteli idi ve yeni bir işle ilgili koşturmaca farklı bir heyecan katabilirdi hayatına insanların… Sıkı çalışılırsa bir kaç sene içersinde kârlı bir bayi zinciri de kurulabilirdi. Gelgelelim bu alicengiz oyunu gözümüze ve kafamıza takılıp, bunun bir yanlış, bir manüplasyon içerdiğini görünce elimiz kolumuz soğudu bu işten. Firma yetkililerine ısrarla rica edip bu manüplasyonun düzeltilmesini talep ettik, fakat firmadan hiç bir düzeltme ve reform çalışması gelmediğini gördük. O günden sonra network marketing işini boşladık haklı olarak. Zira insanları kandırmak suretiyle kazanılacak paranın bereketi olmasını beklemek bir hayaldi ve paranın helal olduğundan emin olamayacaktık.
Binlerce insanın evine ekmek götürmeye çalıştığı bu network marketing sistemi üzerinde ivedilikle düzeltilmesi gereken ve bu işe yeni girecek kişilerin de dikkat etmesi gereken konuyu açıklamayı bir görev olarak görüyorum.
Sorunu kısaca özetlersek: Broşürlerde ve dokümanlarda açıklanan bir kazanç planı var.
—
Bu plana göre:
—
60 puan – 199 puan arası % 10
200 puan- 400 puan arası % 14
500 puan- 999 puan arası % 18
1000 puan- 1499 puan arası % 22
1500 puan- 2499 puan arası % 23
2500 puanüzeri % 30 kazanıyor
ve böylece kâr yüzdeleri artarak devam ediyor yeni bayi olacak kişilere anlatılan tabloya göre…
Yalnız burada tespit ettiğimiz sorun şudur :
Tabloyu gören kişi ilk olarak kâr paylarının ciro üzerinden olduğunu düşünüyor. Zaten, hemen paket satışı yapabilmek ve network marketing zincirine kişiyi ekleyebilmek için yeni başlayacak kişide böyle bir algı oluşması isteniyor. Oysa gerçekte durum hiç de öyle değil. Tabloda gösterilen kâr oranları ciro üzerinden değil firmanın her ürün için belirlediği puan üzerinden hesaplanıyor. Puanlar da satış fiyatının yarısı kadar veya daha düşük olabiliyor, hatta vergileri de çıktığınızda kazançlar daha düşük seviyeye iniyor.
Tabloda ifade edilen yüzdelik kâr paylarının satış puanı üzerinden hesaplandığı açık ve net bir şekilde broşürlerde de belirtilmiyor. Satış seminerlerini veren kişiler de sisteme daha fazla insan kazandırabilmek ve daha çok para kazanabilmek ihtirasıyla yüzdelik kâr paylarının ciro üzerinden değil, ürüne ait puan üzerinden hesaplandığını açık ve net bir şekilde dile getirmiyor. Broşürlerdeki kapalı anlatım ve seminerlerdeki sunucuların konuyu açık ve net bir şekilde dile getirmemeleri nedeniyle yeni katılımcılar, bu yüksek yüzdelik oranların sattıkları ürünün cirosu üzerinden hesaplanacağı yanılgısına düşüp, yüksek kazanç elde etme arzusuna kapılarak bayilik paketini satın alıyorlar.
Yüksek kâr payı alacağını zannederek sisteme giren ve sonra düşündüğünün yarısı kadar hatta daha az prim alan kişiler kandırıldığını ancak bir kaç ay sonra primleri almaya başladığında anlıyor. Tabi hesabı kuvvetli olanlar anlıyor aslında bu manipülasyonu… Bazı kişiler yıllar geçtikten sonra bile bu hesap kurnazlığını ve algı operasyonunu anlamayabiliyor.
Seminerlere çağrılan yeni davetliler yüksek prim vaadi ile kandırılmış gibi bir durum ortaya çıkıyor tabi bu tarz satışlarda. Herkesin eline geçecek gerçek primler açıkça söylense hiç sorun yok! Piyasada birçok şirket mal alıp satıyor. Herkes kârının %2 veya %3 veya %10 vb. olduğunu net olarak önceden biliyor ve kimsenin bu duruma bir itirazı olamaz! Doğru olan ve helal kazancın ortaya çıkacağı satış şekli de budur. Herkesin önceden ne kadar prim alacağını ve ne kazanacağını gerçekten net olarak bildiği satış şekli…
Adına ister manüplasyon, ister algı operasyonu veya nitelikli dolandırıcılık gibi ifadelerle ne denirse densin; insanların gayet açık ve net olarak gerçeği anlamadan, kazançlarını kuruşu kuruşuna net olarak anlamadan yapılacak satışlardan doğacak gelirin “Helal kazanç” olmasının şüpheli olduğu açıktır.
Denilebilir ki bireysel olarak dürüst bir tavır sergilenerek satış yapılan her kişiye kazanç planı ve kâr oranları net olarak açıklanırsa kişinin kazancına haram karışmaz; Doğrudur kar oranları satış öncesinde net olarak açıklanırsa satışa hile ve haram karışmaz. Ancak sistem Network marketing sistemidir ve satış yapılan kişiler veya onların satış yaptığı, 3, 4, 5,6 ,7 numarayla bayi zincirinde yer alan kişilerin yaptığı satışları nasıl yaptığını bilmek imkansızdır. Zira network marketing bayi zincirinde aşağılarda yer alan kişilerin bu konuyu aynı vicdani hassasiyet ve kul hakkına riayet eden tavırla yaklaşacağından ve kâr oranlarını öylece anlatacağından emin olmak mümkün değildir. Ancak zincirin alt seviyelerinde bulunan her bayinin yapacağı satışlardan prim alınacağı kesindir. Bayi zincirinde yer alan kişiler bizim kadar hassas davranmayabilir bu konularda… Onlar bu kar oranlarını bizim gibi net olarak açıklamadan manüplasyon sistemine dayalı satışlar yaparsa biz de onların kazancından kar payı alacağız tabiatıyla… yüzlerce kişiden oluşan bir bayi zincirinde kaç kişinin dürüstçe kâr oranlarını açıklayarak satış yaptığı bilinemediğinden kazancın ne kadarının helal olduğu da bilinemez bu durumda…
Yönetimi altında binlerce kişi bulunan lider konumundaki kişilerin ve bu binlerce bayi zincirinin evine götürdüğü ekmeğine haram bulaşmaması önemli bir konudur. Bu binlerce kişilik bayi zinciri kitlesinin Ahiret aleminde hesap verirken çıkabilecek kötü hesaplarından hisse alma sorumluluğunu da üzerinde taşıyan Network Marketing şirketi yöneticileri, bu konularda ivedilikle adım atmalı ve bu satış manipülasyonu sorunlarını radikal değişimler yaparak çözmelidir.
Hadisi şerifin anlamı açık : “Hepiniz çobansınız ve hepiniz sürünüzden (yönetiminiz altında bulunanlardan) mes’ulsünüz. İmam çobandır ve sürüsünden mes’ûldür. Erkek ailesinin çobanıdır ve sürüsünden mes’uldür. Kadın, kocasının evinde çobandır, o da sürüsünden mes’ûldür. Hizmetçi, efendisinin malından sorumludur ve sürüsünden mes’ûldür.”